నా పాడ్‌కాస్టు పేరు మాటల మూటలు. ఇది మన తెలుగు మాటల గురించి. మనం మర్చిపోతున్న తెలుగు మాటల్ని, అసలు మనం తెలుసుకోలేకపోయిన మాటలనూ, తిరిగి తెలుసుకునే ప్రయత్నంగా దీన్ని ఆరంభించాను. విన్న ప్రతీ ఒక్కరికీ, ఒక్కో భాగంలో ఒక్కో కొత్తమాట తెలిసినా అదే పదివేలు.
దీన్ని ఆపిల్ పాడ్‌కాస్ట్స్, గూగుల్ పాడ్‌కాస్ట్స్, స్పాటిఫై వంటి అన్ని రకాల పాడ్‌కాస్ట్ అనువర్తనాలలోనూ వినవచ్చు. లేదా నేరుగా జాలం లోనూ వినవచ్చు.
వినండి మరి! విని మీ ప్రతిస్పందనను తెలియజేయండి.
చదవడం కొనసాగించండిఈ వ్యాసం తొలుత అమ్మనుడి మాస పత్రిక మే 2018 సంచిక లో ప్రచురితమైంది.
మన రోజువారీ జీవనంలో అనేక వస్తువులని వినియోగిస్తూంటాం, అనేక సేవలు పొందుతుంటాం. టూత్ పేస్టు నుండి గదిలో ఫ్యాను వరకూ, పచారీ సరుకులు ఇంటికే తెప్పించుకోవడం నుండి బీమా, బ్యాంకు సేవల వరకు. అయితే, వీటిలో ఎన్ని తెలుగులో ఉంటున్నాయి?
ఒక చిన్న ప్రయోగం చేసి చూడండి. రోజంతా మీరు వాడే వస్తు సేవల్లో తెలుగులో ఉన్నవి ఎన్ని లేనివి ఎన్ని చిట్టా రాయండి. అది కష్టం అనుకుంటే, వారాంతపు లేదా నెలవారీ కిరాణా సామాను కొన్నప్పుడు వచ్చే సామానులో ఎన్ని తెలుగులో ఉన్నాయో లెక్కించి చూడండి. తెలుగులో ఉండటం అంటే ఏమిటి? ఈ ఉండటం కొన్ని స్థాయిల్లో ఉండొచ్చు:
మీ ఓపికను బట్టి వీటంన్నింటనీ లెక్కగట్టండి.
నా వరకూ అయితే, (హైదరాబాదులో ఒకనాటి కిరాణా జాబితాలో) జెమినీ టీపొడి ప్యాకెట్టు మీద తప్ప మరో దానిమీద తెలుగు అక్షరం కనబడలేదు. (నా జాబితాలో లేని సరుకులలో గమనించినవి: బిస్లెరీ మంచినీళ్ళ సీసాల మీద పేరు తెలుగులో రాస్తున్నాడు.) టీవీల్లోనూ, పత్రికల్లోనూ తెలుగులో వ్యాపార ప్రకటనలు ఇచ్చే వస్తువులు కూడా తెలుగులో లేవు. (చిన్నప్పుడు కోల్గేట్ పండ్లపొడి డబ్బా తెలుగులో ఉండేది.)
వస్తూత్పత్తుల మీద తెలుగు అనేది భాషోద్యమకారులూ, భాషాభిమానులూ పెద్దగా పట్టించుకోని అంశం. వారు అంతగా ప్రభావం చూపించలేకపోయిన అంశం! తతిమా విషయాలపై కృషి చేసినంతగా, పట్టుపట్టినంతగా ఈవిషయంలో చేయలేదు. మనందరం దీన్ని తలకెత్తుకోవాలి.
ఉత్పత్తుల మీద పేర్లూ, వివరాలూ తెలుగులో ఉంటే రెండు దీర్ఘకాలిక లాభాలు కూడా ఉన్నాయి: (1) మన చూట్టూ ఉన్న వాతావరణంలో తెలుగు పాలు పెరుగుతుంది. (2) తెలుగు వచ్చిన వారికి ఉద్యోగావకాశాలు పెరుగుతాయి.
మన దైనందిన జీవనం (అందులో భాగమైన ప్రతీదీ) మన సొంత భాషలో ఆశించడం మన హక్కు. ఆ దిశగా కృషి చేయడం, పోరాడటం మన బాధ్యత.
ఈ విషయంలో విధానపరంగా తెలుగు అమలు ఈ స్థాయిల్లో ఇలా ఉండొచ్చు:
తప్పనిసరి స్థాయి: తెలుగు రాష్ట్రాలలో అమ్ముడయ్యే ప్రతీ ఉత్పత్తిపై వినియోగదార్లకు (ఆరోగ్య, ఆర్ధిక, లేదా ఇతరత్రా) హానికరమైన, లేదా హాని కలిగించే అవకాశమున్న, నష్టాన్ని కలిగించే, కలిగించగల అంశాలపై సమాచారం ఖచ్చితంగా తెలుగులో ఉండాలి. ఆ సమాచారపు పాఠ్యం పరిమాణం కూడా 10 పాయింట్లకు తగ్గకుండా ఉండాలి. ఉదాహరణకు ఔషదాలు, ఆహార పదార్ధాలకు కాలపరిమితి, వాటిని నిల్వ చేయాల్సిన పద్ధతి, వాటిలో వాడిన హానికరమైన పదార్థాలు, వాటి దుష్‌ప్రభావాలు.
అవసర స్థాయి: ప్రతీ ఉత్పత్తిపై దాని పేరు, దాని ఉపయోగం, కొలతలు, ధర, వాడకంలో వినియోగదార్లు తెలుసుకోవలసిన సమాచారం తెలుగులో ఉండాలి. ఉదాహరణకు: ఆహార పదార్థాలలో పోషక విలువలు. ఉపకరణాలకు వాడుకరి మార్గదర్శినులు.
ప్రోత్సాహక స్థాయి: విలాస వస్తువులు, ఖరీదైన గృహోపకరణాలు వంటివాటిపైన పేర్లు. దిగుమతి చేసుకున్న వస్తువులు.
సేవల విషయంలో అయితే దరఖాస్తు ఫారాలు, ఒప్పంద పత్రాలు, రశీదులు, ఖాతా పద్దులు, నియమ నిబంధనలు వంటివన్నీ కూడా తెలుగులో ఉండాలి.
మనందరం కలిసి ఆలోచిస్తే, మరింత మెరుగైన విధాన పత్రాన్ని తయారుచెయ్యవచ్చు. దాన్ని ప్రభుత్వ ఉత్తర్వుగానో, చట్టంగానో రూపొందించమని ప్రజాప్రతినిథులను కోరవచ్చు.
ఒక విధానమో, చట్టమో రూపొందేవరకూ మనం వేచిచూడకుండా, వినియోగదార్లుగా వ్యాపార సంస్థలను అడగడం, తోటి వినియోగదార్ల నుండి ఒత్తిడి పెంచడం కూడా చాలా అవసరం. “నేను వాడే వస్తుసేవలు నా భాషలో” అన్నది వినియోగదారుల కనీస హక్కు అని వినియోగదార్లలో చెతన్యం పెంచడమూ ముఖ్యం.
ఆంగ్లంలో 12-గంటల ఫార్మాటులో సమయాన్ని చెప్పేప్పుడు మధ్యాహ్నానానికి ముందో తర్వాతో సూచించడానికి a.m. అనీ p.m. అనీ వాడతాం. తెలుగులో అయితే, మాట్లాడేటప్పుడు తడుముకోకుండా ఉదయం/పొద్దున్న/మార్నింగు 8 గంటలకు అనో, రాత్రి/నైటు 8 గంటలకు అనో తెల్లవారు 5 గంటలకు అనో, సాయంకాలం/ఈవెనింగు 5 గంటలకు అనో అంటాం. కానీ కంప్యూటర్లోనో లేదా వేరే డిస్‌ప్లేలలో సమయాన్ని తక్కువ అక్షరాలతో సూచించాల్సి వచ్చినప్పుడు లేదా సాంకేతికంగా లాంఛనప్రాయంగా వాడాల్సివచ్చినప్పుడు తెలుగులో (ఏయెమ్, పీయెమ్ కాకుండా) ఏ పదాలను వాడవచ్చు, ఇప్పటికే అలా వాడుకలో ఏమైనా ఉన్నాయా అని చర్చించడం ఈ టపా ఉద్దేశం.
ఆంగ్లంలో a.m., p.m. అనేవి ante meridiem (మధ్యాహ్నానానికి ముందు) post meridiem (మధ్యాహ్నానికి తర్వాత) అనే లాటిన్ మాటలకు పొడి మాటలు. ఇదే పద్ధతిని తెలుగుకి కూడా అన్వయించి ‘పూర్వాహ్నం’, ‘అపరాహ్నం’ అనీ తెలుగులో వాడుక ఉం(డే)ది (చూ. బ్రౌణ్యం). వీటిని ఇప్పుడు (పొడి మాటలుగా పూ, అ అనీ) స్థానికీకరణల్లో కొన్ని చోట్ల ఇప్పటికే వాడారు. సాంకేతిక వాడుక కాబట్టి ఈ సంస్కృతాధారిత పదాలను అలానే వాడేయవచ్చు. కానీ విరివిగా వాడేయాలంటే కష్టమే. నేను వీటిని వాడదామనుకుంటే ఎందుకో కాస్త అయిష్టత. వీటికి సెటిలయ్యేముందు, తెలుగు మాటలు ఎమైనా దొరుకుతాయేమో చూద్దామనిపించంది.
amకు పగలు లేదా ఉదయం, pmకు బదులుగా రాత్రి అని కొన్ని చోట్ల స్థానికీకరణల్లో వాడారు. చూడాగానే బానేవుంది అనిపించినా, అర్థరాత్రి ఒంటిగంటను 1:00 పగలు అనీ మధ్యాహ్నం ఒంటిగంటను 1:00 రాత్రి అని సూచించాల్సి రావడమే దీనితో చిక్కు. వీటిని యధాలాపంగా చూచినవాడు రైలో, బస్సో తప్పిపోయాడనుకోండి, ఇత్తడే!
మనం వాడుకలో వాడినట్టు పూటలను (తెల్లవారుఝాము, ఉదయం, మధ్యాహ్నం, సాయంత్రం, రాత్రి, అర్థరాత్రి) సాంకేతికంగా వాడేయడానికి లేదు. ఎందుకంటే వాచీలు, కంప్యూటర్లు, ఇతరత్రా మెషిన్లూ రోజుని రెండు భాగాలుగానే సూచిస్తున్నాయి కాబట్టి. రెండు భాగాలే అయినా అవి పగలూ రాత్రీ కాదు. ఒక్కో భాగం లోనూ వెలుగు నీడలు రెండూ ఉన్నాయి. మనం మామూలుగా అనుకునే రోజు యొక్క రెండు భాగాలూ సాంకేతిక విభజనా ఒకటి కాదు.
ఈ సాంకేతిక విభజన గురించి ఆలోచిస్తున్నప్పుడు — “రోజుని రెండు భాగాలు చేసారు… మధ్యాహ్నానికి ముందూ తర్వాత… పూర్వాహ్న/అపరాహ్నలూ అంతే… ఈ మధ్యాహ్నం గొడవ లేకుండా చేయలేమా!?” అప్పుడు తట్టింది — “రెండు భాగాలు… రెండు సగభాగాలు… అంటే రెండు సగాలు! కానీ ఏ సగం ఏదో గుర్తిండం ఎలా? ఆఁ ఏముంది మొదటిది మొదటి సగం, రెండోది రెండో సగం!! ఓహో… భలే! తొలి సగం, మలి సగం అనుకుంటేనో. ఇంకేం తిరుగే లేదు.” అదీ సంగతి!
ఇందుమూలముగా యావన్మందికీ తెలియజేయునది ఏమనగా… am, pm లకు తెలుగు మాటలుగా “తొలి సగం” (పొడిగా తొలి, తొ), “మలి సగం” (పొడిగా మలి, మ) అన్న మాటలను ప్రదిపాదిస్తున్నానహో!
రేఖాచిత్రం ఇంక్‌స్కేప్‌‌తో తయారీ
ఈ లెక్కన అర్థరాత్రి ఒంటి గంటను ‘1:00 తొలి’ అని మధ్యాహ్నం ఒంటి గంటను ‘1:00 మలి’ అని సూచించవచ్చు.
మీరేమంటారు? మీకు ఇవి నచ్చితే వీటిని వాడటం మొదలుపెట్టండి. తగినంత మంది వీటిని వాడుతూంటే ఇవి వ్యాప్తిలోకి వస్తాయి.
టూకీగా…
ముందుగా తెలుగు మొబైళ్ళ కోసం నేను మొదలుపెట్టిన పిటిషనుకు స్పందించి దానిపై సంతకం చేసి, దాన్ని తమ మిత్రులతో పంచుకున్న వారందరికీ కృతజ్ఞతలు! మీ అందరివల్లా మొదటి వారంలోనే 200 సంతకాలు దాటాయి. ఇక దీన్ని మరింత మందికి చేర్చే ప్రయత్నం చేద్దాం.
ఈ విన్నపంపై మీరింకా సంతకం చేసివుండకపోతే, ఇప్పుడే వెళ్ళి సంతకం చేయండి. దీన్ని మీ మిత్రులతోనూ, మీకు తెలిసిన మొబైల్ కంపెనీల సిబ్బంది తోనూ పంచుకోండి. చేతిఫోన్లను తెలుగులో ఉపయోగించుకోవడంలో ఇబ్బందులుంటే, ఆయా కంపెనీలకు నివేదించండి.
తాపీగా… చదవడం కొనసాగించండి
ప్రపంచవ్యాప్తంగా ఉన్న లిపులన్నింటినీ కంప్యూటర్లలో ఉపయోగించుకునేందుకు వీలుగా యూనికోడ్ కన్సార్టియమ్ అన్ని అక్షరాలకూ స్థిరమైన సంకేతబిందువులను కేటాయిస్తుంది. వీటిల్లో ప్రస్తుతం వాడుకలో ఉన్న అక్షరాలే కాకుండా, కాలగతిలో కలిసిపోయిన అక్షరాలు కూడా ఉంటాయి. పురాతన గ్రంథాలను సాంఖ్యీకరించడానికి ప్రాచీన అక్షరాల/గుర్తుల అవసరం ఉంటుంది కదా. ఇవన్నీ యూనికోడ్ ప్రమాణంలో ఉన్నంత మాత్రన అంతిమ వాడుకరులకు అందుబాటులో ఉండకపోవచ్చు. ఎందుకంటే, వాటిని టైపు చెయ్యడానికి ఒక పద్ధతో పరికరమో కావాలి కదా!
భారతీయ భాషలకు సంబంధించి యూనికోడ్ 6.0 ప్రమాణంలో ఉన్న అన్ని అక్షరాలను టైపు చెయ్యగలిగే విధంగా, C-DAC వారు గతంలో రూపొందించిన ఇన్‌స్క్రిప్ట్ కీబోర్డు అమరికను మెరుగుపరిచి నిరుడు విస్తృత ఇన్‌స్క్రిప్ట్ కీబోర్డు అమరికను ప్రతిపాదించారు. (ఈ పేజీలో “Enhanced INSCRIPT standard (Proposed)” అన్న లంకె నుండి వారి ప్రతిపాదనను దించుకోవచ్చు.)
ఈ ప్రతిపాదన అధారంగా నేను ఇన్‌స్క్రిప్ట్+ అని తెలుగు కీబోర్డు అమరికను తయారుచేసాను. ఇలా ఉంటుందది:
ఇప్పుడు లేఖినిలో ఇన్‌స్క్రిప్టుని టైపు చేసుకోవచ్చు మరియు నేర్చుకోవచ్చు: lekhini.org/inscript
ఇన్‌స్క్రిప్ట్ నేర్చుకునే వారికి ఉపయోగంగా ఉండాలన్న ప్రధాన ఉద్దేశం తోనూ, ఎప్పుడైనా ఇతరుల కంప్యూటర్లో త్వరగా టైపు చెయ్యాల్సి/చేసుకోవాల్సి వచ్చినప్పుడు (ఇన్‌స్క్రిప్ట్ స్థాపించే సమయం తీరికా లేనప్పుడు టైపు చేసుకోడానికి) వీలుగా ఉండాలన్న అనుబంధ ఉద్దేశంతోనూ దీన్ని తయారు చేసాను.
చదవడం కొనసాగించండి
తెలుగు భాషా దినోత్సవం సందర్భంగా e-తెలుగు సంస్థ తరపున తెలుగు బాట అనే ఒక నడక కార్యక్రమాన్ని హైదరాబాదులో నిర్వహిస్తున్నాం. మీరందరూ వచ్చి ఆ కార్యక్రమాన్ని జయప్రదం చేస్తారని ఆశిస్తున్నాను.
నేనింత బాగా చెప్పివుండలేను, కనుక రెండు మెచ్చుతునకలని ఇక్కడ అతికించేస్తున్నాను.
రామదండు నడిచి రాక్షస సంహారం చేసింది. మహాత్ముడు నడిచి సత్యాగ్రహం చేసాడు, స్వాతంత్ర్యం తెచ్చాడు. నాటి నుండీ నేటివరకు ఒకమంచిపనికోసం నడకసాగించిన ఎవరూ ఓడిపోలేదు. తెలుగుభాష గొప్పతనాన్ని, భాష మీద మనకున్న అభిమానాన్ని ప్రకటించటానికి మనమంతా, కలిసి నడుద్దాం. ప్రపంచానికి తెలుగుభాష ఉనికిని చాటి చెబుదాం.
— నాగ మురళీధర్
మాటల్లోనూ రాతల్లోనూ నెమ్మది నెమ్మదిగా నిర్లక్ష్యానికి గురవుతోన్న మాతృభాషను కాపాడుకునేందుకు, భాష గురించిన చైతన్యాన్ని రగిలించేందుకు, భాష గురించి కొందరినైనా ఆలోచింపజేసేందుకు e-తెలుగు సంకల్పించిన “తెలుగు బాట” కార్యక్రమంలో పాల్గొని అందరం కలిసి భాషా చైతన్యం దిశగా భావావేశంతో, నాలుగడుగులు వేద్దాం!
— మనసులో మాట సుజాత
ఇతర ప్రాంతాల వారికి, వీలుంటే ఆ రోజు హైదరాబాదుకి రండి. లేదా, ఇలాంటి కార్యక్రమాన్ని మీ ఊళ్ళోనే మీ మిత్రులతోనూ తెలుగు భాషాభిమానులతోనూ కలిసి నిర్వహించండి.
ఆనంద తెలుగాయనం! *
వికీపీడియా అకాడమీ గురించి ఇటీవలే అర్జున రావు ఓ టపా రాసారు. ఆయన మాటల్లోనే:
వికీపీడియాని చాలా మంది చదవడానికి మాత్రమే వాడుతున్నారు. దానిలో ఎవరైనా సమాచారం చేర్చవచ్చని ఎంతమందికి తెలుసు. తెలిసినా ఎంతమంది చేస్తున్నారు.తెలుగు మరి ఇతర భారతీయ భాషలలో వ్యాసాలు తక్కువగా వుండటానికి చాలా అటంకాలు ఉన్నప్పటికి, వికీపీడియా గురించి, దానిలో సమాచారం ఎలా చేర్చవచ్చో తెలియక పోవడమే పెద్ద ఆటంకం. దానిని తొలగించటానికి ఉద్దేశించిందే వికీపీడియా అకాడమీ.
ఈ విధమైన వికీపీడియా అకాడమీ సెషన్‌ని జాలంలో ఒకదాన్ని నిర్వహించాలని నేను అనుకుంటున్నాను. ఇవీ వివరాలు:
మీకు తెలుగు వికీపీడియాకి తోడ్పడాలని ఉన్నా లేదా అందులోని సమాచారాన్ని వాడుకోవాలని ఉన్నా (వికీపీడియాని వాడటం, ఉదాహరణకి వ్యాసం రాసేప్పుడు ఫార్మాటింగు గట్రా, తెలియకపోయినా) లేదా వికీకి సంబంధించిన ఇతర విషయాలపై సందేహాలు ఉన్నా ఈ అకాడమీ సెషనుకి రండి. మీ సందేహాలకు సమాధానాలిచ్చేందుకు, తెవికీ నిర్వాహకులు మరియు క్రియాశీల సభ్యులు ఈ సెషనులో పాల్గొంటారు.
కొన్ని ఉపయోగపడే లింకులు:
ఈ సెషనులో పాల్గొని, ప్రేరణ పొంది తెవికీని మెరుగుపరచడానికి ముందుకొస్తారని ఆశిస్తున్నాను. (ఒకవేళ మీరు ఈ సెషనులో పాల్గొనలేక పోతే, మీ సందేహాలను ఇక్కడ వ్యాఖ్యలుగానైనా లేదా తెవికీలో అయినా అడగండి.)
ఇటీవల గూగుల్ ట్రెండ్స్‌లో ‘telugu’ మరియు ‘తెలుగు’ ల అన్వేషణల ధోరణి చూసాను. (క్రింది చార్టు చూడండి.) ఇక్కడ మనం చెప్పుకోబోతున్నది తెలుగు అక్షరాలలో అన్వేషణ గురించి. గత సంవత్సర కాలంగా చెప్పుకోదగ్గ (అంటే గూగుల్ వాడు గుర్తించి ట్రెండ్స్‌లో చేర్చదగినన్ని) అన్వేషణలు జరుగుతున్నాయన్న మాట. 2009 ఏప్రిల్ తర్వాత ఎర్రగీత కొంచెం పైకి చూస్తుంది కదూ. లేక నాకే అలా అనిపిస్తుందేమో ;). తెలుగు అక్షరాలలో ప్రస్తుతం వెతకగలుగుతునప్పటికీ, వెతుకుతున్నవారు తక్కువేనేమో.
గమనిక: దాదాపు ఓ సంవత్సరం క్రితం స్వేచ్ఛ తెలుగు నిర్వాహక వ్యవస్థ గురించి పరిచయం రాద్దామనుకుని మొదలుపెట్టాను. కానీ రాయలేదు. :-( ఇప్పుడు ఇలా ప్రచురించేస్తున్నాను.
వీవెనుడి టెక్కునిక్కులు 