ఐఫోనులో తెలుగు వ్రాయడం ఎలా?

ఐఫోనులో తెలుగులో వ్రాయడానికి మనకి ప్రత్యేకమైన ఆప్స్ అవసరం లేదు, ఎందుకంటే ఐఫోను కీబోర్డు ఆప్ లోనే తెలుగు ఎంచుకునే అవకాశం ఉంది. ఈ అంచెలు అనుసరించండి:

1. ఐఫోను సెట్టింగులలోకి వెళ్ళండి. సెట్టింగుల తెరలో కీబోర్డు అన్న దాన్ని ఎంచుకోండి.

2. కీబోర్డు సెట్టింగుల తెరలో కీబోర్డులు అన్న దాన్ని ఎంచుకోండి.

3. కీబోర్డుల తెర నుండి మీరు కొత్త కీబోర్డులను ఎంచుకోవచ్చు.

(క్రింది తెరపట్టు తెలుగును ఎంచుకున్న తర్వాత తీసినదన్నమాట!)

అంతే! ఆ తర్వాత మీరు మీ ఐఫోనులో ఎక్కడ తెలుగు టైపు చెయ్యాలన్నా కీబోర్డులో స్పేసుబార్‌కి ఎడమవైపున ఉండే గ్లోబు మీటను నొక్కి ఇంగ్లీషు, తెలుగుల మధ్య మారవచ్చు.

తాజాకరణ (2020 జూలై 22): మరిన్ని తెరపట్లతో, వివరాలతో ఐఫోనులో తెలుగు ఎలా టైపు చెయ్యాలో  ప్రవీణ్ నందగిరి వ్రాసిన ఈ టపా కూడా చూడండి.

తెరపట్ల సౌజన్యం సుబ్రమణ్యం నాయుడు.

భారతదేశ పటమూ, దేశ రక్షణ, నియంత్రణ

భారతదేశం ఎలా ఉంటుందో మీకు ఎలా తెలిసింది? ఏదో ఒక పటాన్ని చూస్తేనే కదా. మనం చిన్నప్పటిని నుండీ పాఠ్యపుస్తకాల్లోనూ ఇతరత్రానూ చూసి మన మనసుల్లో భారతదేశానికి ఒక ముద్ర ఏర్పడిపోయింది. అయితే, గూగుల్ మ్యాప్ వంటి సైట్లలో చూపించే భారతదేశ పటం తేడాగా, తల పక్కన కోసేసినట్టు ఉంటుంది. పాక్ ఆక్రమిత కశ్మీరుని మన దేశంలో భాగంగా చూపకపోవడం వల్ల. ఈ విషయమై భారత ప్రభుత్వం సదరు సైట్లకు పిర్యాదులూ, ఆదేశాలూ చేసి ఉంది. కానీ ఫలితం శూన్యం అని ప్రభుత్వాథికారులు విచారం వ్యక్తం చేసారు కూడా. (అన్నట్టు గూగుల్, బింగ్ మ్యాపుల్లో ఇప్పుడు భారతదేశం పటం సరిగానే ఉంది. వేరే దేశాలలో ఉన్నవారికి ఎలా కనబడుతుందో తెలియదుమరి. వేరే దేశాల వారికి తేడాగానే కనబడుతుంది, అంతర్జాతీయంగా అంగీకరించబడిన సరిహద్దుల ప్రకారం.)

మేరీ నిఘంటువు — మనకి మన చేతులు ఎలా వచ్చాయి?

ఓ ముసలావిడ — తన భాషని బాగా మాట్లాడగలిగే చివరి వ్యక్తి — తన భాషకి ఒక నిఘంటువుని తయారుచేసింది. తమ తెగ వారు ఆ భాష నేర్చుకోవాలని ప్రయత్నం చేస్తూంది. వివరాలకు ఈ వీడియో కథనం చూడండి:

ఆ వీడియో లోని ఒక పిట్టకథ, తెలుగులో నా స్వేచ్ఛానువాదం:

మనకి మన చేతులు ఎలా వచ్చాయి

చాన్నాళ్ళక్రితం, అప్పటికింకా మనుషులు లేరు, జంతువులే ఉండేవి. వాటి నాయకురాలు గద్ద మనుషుల్ని తయారుచేయాలి అంది. జంతువులన్నీ మనుషుల చేతులు తమ చేతుల్లానే ఉండాలని కోరాయి. కుచ్చు తోడేలూ, బల్లి మాత్రం మనుషుల చేతులు తమ తమ చేతుల్లానే ఉండాలని పట్టుబట్టాయి. అయితే, తోడేలుకీ బల్లికీ పరుగు పందెం అంది గద్ద. పర్వతం పైకి పరిగెత్తాలి, పరిగెత్తి ముందుగా ఎవరైతే దానిపై చేయివేస్తారో వారే గెలిచనట్టు.

పర్వతం మీది బండరాయిపై ముందుగా బల్లి చేయివేసింది. “హహ్హా, నేనే గెలిచాను! పందెంలో నేనే గెలిచాను!!” అని నవ్వుతూ గెంతింది. “ఇక మనుషులకి నాలాంటి చేతులే వస్తాయి!”

CSS3 & తెలుగు: డ్రాప్ క్యాప్ శైలి

వ్యాసంలో లేదా కథలో మొదటి అక్షరాన్ని పెద్దగా ప్రత్యేకంగా చూపించడం ముద్రణారంగంలో ఒక సాంప్రదాయం. జాలంలో కూడా ఇలా సింగారించడానికి జనాలు పలు పద్ధతులు వాడుతున్నారు, వాటిలో ప్రముఖంగా చెప్పుకోదగ్గది మొదటి అక్షరాన్ని ప్రత్యేక మార్కప్ ద్వారా గుర్తించడం. CSS ::first-letter సూడో-మూలకాన్ని అన్ని ఆధునిక జాల విహారిణులూ అమలుపరిచాకా, డ్రాప్ క్యాప్ అలంకరణకు అదే తేలిక మార్గం అయ్యింది.

ఉదాహరణకు, ప్రతీ పేరాలో మొదటి అక్షరాన్ని పెద్దగా చూపించడానికి ఈ క్రింది CSS నియమాన్ని వాడుకోవచ్చు:

p::first-letter { font-size: 3em; }

కానీ కేవలం మొదటి పేరా లోని మొదటి అక్షరానికి మాత్రమే వర్తించాలంటే:

p:first-child::first-letter { font-size: 2em; color: red; }

పై నియమంలో, :first-child అనే సూడో-తరగతి <p> మూలకం అది ఉన్న స్థాయిలో మొదటిది అయితే గనక గుర్తిస్తుంది.

అక్కడవరకూ బానే ఉంది. కానీ తెలుగు విషయానికి వచ్చేసరికి, జాల విహారిణులు మొదటి అక్షరాన్ని సరిగా గుర్తించలేకపోతున్నాయి. (తెలుగులో ఒక అక్షరం 7 యూనికోడ్ కోడుపాయింట్ల వరకూ, అంతకంటే ఎక్కువకూడా, ఉండొచ్చు. ఉదాహరణకు స్ట్రాంగ్ అనే పదంలో మొదటి అక్షరం “స్ట్రాం”లో 7 కోడుపాయింట్లు ఉన్నాయి.) ఫైర్‌ఫాక్స్ వారికి నేను ఈ దోషాన్ని నివేదించాను. ఆ దోషం సరయ్యింది కనుక ఫైర్‌ఫాక్స్ ఇప్పుడు తెలుగు మొదటి అక్షరాన్ని సరిగానే గుర్తుపడుతూంది.

వివిధ విహారిణుల్లో తెలుగుకి సంబంధించి ::first-letter సూడో-మూలకానికి ఉన్న తోడ్పాటు ఇదీ (బొమ్మను ఇంకా పెద్దగా చూడడానికి దానిపై నొక్కండి):

మీ అభిమాన విహారిణిలో దీన్ని పరీక్షించి చూడడానికి ఈ పేజీ (మరోటి) ఉపయోగపడవచ్చు. ఏమైనా సమస్యలు ఉంటే, మీ విహారిణి తయారీదారుకి నివేదించండి.

ఈ టపా ఆంగ్లంలో కూడా చదవవచ్చు.

లంకెబిందెలు – 1

“ఇప్పటివరకూ మనం చూసిన కృత్రిమ మేధోపకరణాలు మనుషుల ఆలోచనలకి భిన్నం. చదరంగం ఆడటం, కార్లని నడపడం, ఫొటోలో ఉన్న వివరాలను చెప్పడం వంటి మనుషులు మాత్రమే చేయగలరనుకున్న పనులని ఈ ఉపకరణాలు చేసినా—అవి మనుషుల్లా చేయవు. ఫేస్‌బుక్ దగ్గర ఉన్న మేధకి ఎవరి ఫొటో ఇచ్చినా జాలంలో ఉన్న 300 కోట్ల మందిలో అది ఎవరిదో గుర్తుపడుతుంది. మన మెదళ్ళు ఆ స్థాయిని అందుకోలేవు, అందువల్ల అలాంటి సామర్థ్యం అ-మానవం. అంకెలతో గణాంకాలలో ఆలోచించడంలో మనకంత మంచి పేరులేదు. మనలా ఆలోచించకుండా ఉండేందుకే గణాంక నైపుణ్యాలున్న మేధను తయారుచేస్తున్నాం. కృత్రిమ మేధతో కార్లను నడిపించుకోవడంలో ఒక ప్రయోజనమేమంటే, అవి మనలా (పరధ్యానంలోకి వెళ్ళి) నడపవు.

రాబోయే రెండువందల ఏళ్ళలో మనం గ్రహాంతర వాసుల్ని చూస్తామనే నమ్మకం లేదు గానీ, అప్పటికల్లా కృత్రిమ మేధను తయారుచేయడం నిశ్చయమే.”
— ఆలోచించగలిగే యంత్రాల గురించి మీరేమనుకుంటున్నారు అన్న ప్రశ్నకు కెవిన్ కెల్లీ జవాబు

“మన సౌభాగ్యమూ జనాభా పెరుగుతూనే ఉన్నా, దీర్ఘకాల పోకడలు మాత్రం నీరు, భూమి, శక్తి, పదార్ధ వనరుల వాడుక మరియు ప్రకృతి వ్యవస్థలపై (మహాసముద్రాలపై తప్ప) ప్రభావమూ తగ్గుతున్నాయని చూపిస్తున్నాయి. తత్ఫలితంగా ప్రపంచవ్యాప్తంగా ప్రకృతి పునఃస్థాపన మొదలవడం చూస్తున్నాం.

ప్రకృతికి ఎప్పడూ పెద్ద చెరుపుగా ఉండే వ్యవసాయంలోనే చూస్తే, దిగుబడికీ విస్తీర్ణానికీ మధ్య లంకె తెగిపోయింది. పెరిగిన దిగుబడికి అదే స్థాయిలో ఎరువులు, పురుగుమందులూ, నీరూ అవసరమవడంలేదు. ప్రపంచవ్యాప్తంగా వృధా అయ్యే ఆహారంలో మూడో వంతు తగ్గించి, అధిక దిగుబడి మెళకువలను పాఠించి, జీవఇందనాలను వాడటం మానేస్తే, భారతదేశమంత స్థలాన్ని మనం ఖాళీచేసి ప్రకృతికి అప్పగించేయవచ్చు.

అడవుల విషయానికి వస్తే, 1830కీ ఇప్పటికీ ఫ్రాన్సు జనాభా రెట్టింపయినప్పటికీ వారి అడవులూ రెట్టింపు అయ్యాయి. 1950 నుండి అమెరికాలో అడవులను నరకడం కంటే కలపతోటల నుండి కలప ఉత్పత్తి పది రెట్లు పెరిగింది. ఇందనం, కట్టడాలు, కాగితం వంటి వాటి కొరకు కలప వినియోగం తగ్గిపోయింది. కలపతోటల నుండి వచ్చే ఉత్పత్తి 75%కి పెరిగితే, ఆడవులు నరికే ప్రదేశాన్ని సగానికి తగ్గించవచ్చు.”
— ప్రకృతి తరలివస్తోంది, జెస్సీ ఆసుబెల్

చిఱుచిరలు

‘చిరకాలం’ అంటే ఎక్కువ కాలం అని అర్థం. కానీ ‘చిరుప్రాయం’ అంటే చిన్న వయసు అని. ఏమిటీ తిరకాసు అని చిఱచిఱలాడకండి. ఒకటి సంస్కృతం నుండి వచ్చిన మాట, మరోటి అచ్చ తెలుగు మాట. ఈ కింది అర్థాలనూ ఉదాహరణలనూ చూడండి:

చిరం (సంస్కృతం)

ఎక్కువ కాలం. చిరంజీవి, చిరాయువు, చిరకాలం

అచిరం (సంస్కృతం)

తక్కవ కాలంలో. నువ్వు అచిర కాలం లోనే గొప్ప ధనవంతుడివై పెద్ద భవనం కట్టిస్తావు.

చిఱు, చిరు (తెలుగు)

చిన్నని, అల్ప. చిరుగాలి, చిట్టెలుక (చిఱు + ఎలుక), చిరునవ్వు, చిరుతిండి, చిఱుప్రాయం

కొందరు అచిరకాలం అంటే ఎక్కువ కాలం అని అనుకుంటున్నారు. మిల్లెట్లు… ఆరోగ్యానికి బుల్లెట్లు! అనే వ్యాసంలో తప్పుగా అచిరకాలం జీవించేలా చేసేవివి అని వ్రాసారు. సుజనరంజని పత్రికలో తెలుగు క్రికెట్ తేజం సీకే నాయుడు గురించిన వ్యాసంలో బంతి ఉన్నది కొట్టడానికే అన్న దృష్టి కలిగి ఉండి, అచిరకాలం అలానే ఆడేరు అని వ్రాసారు. ఈ రెండు చోట్లా చిరకాలం అని ఉండాలి.

సరైన వాడుక, నిన్నటి సాక్షి పత్రికలో సంగీత దర్శకుడు చక్రి గురించి ఆర్.పీ. పట్నాయక్:

సంగీతం అందించాలంటూ తన దగ్గరకు వచ్చినవాళ్ళను అతను ఎప్పుడూ నొప్పించేవాడు కాదు. ‘నాకు పని వచ్చింది. అది బాగా చేయాలి’ అన్నదే అతని దృష్టి అంతా! అందుకే, సినిమాలతో నిత్యం బిజీగా ఉండేవాడు. అచిరకాలంలోనే 90 పైచిలుకు సినిమాలు పూర్తి చేయగలిగాడు.

… అని బేతాళుడు కథ చెప్పడం ఆపి, “ఓ! విక్రమార్కా, ఆ చిరంజీవి ఇప్పుడు చిఱుజీవి ఎందుకు అయ్యాడు? ఆ తోటలోని చిఱుగాలి అచిరకాలం లోనే పెనుగాలిగా ఎలా మారింది? పవనించడానికి ఈ చిరకారం ఎందుకు? ఈ ప్రశ్నలన్నిటికీ సమాధానం తెలిసీ చెప్పకపోయావో నీ తల వేయి వ్రక్కలవుతుంది!” అని హెచ్చరించాడు.

తమిళులు తెలుగు లిపి నేర్చుకోడానికి పనిముట్లు

తమిళులు (ఇంకా ఇతరత్రా కారణాల వల్ల తమిళం మొదటి భాషగా నేర్చుకున్నవారూ) తెలుగు లిపిని నేర్చుకోడానికి ప్రయత్నిస్తే వారికి ఎదురయ్యే ఇబ్బందుల్లో మొదటిది, అందరమూ ఊహించేది, మూల అక్షరాల రూపాల్లో భేదం. రెండవ ఇబ్బంది తెలుగు లిపికి ఉన్న ప్రత్యేక లక్షణాలు తమిళ లిపికి లేకపోవడం (ఇది అనూహ్యం).

వెల్లడింపు: నాకు తమిళం రాదు. ఐదారు పదాలు తెలుసు, నాలుగైదు అక్షరాలు గుర్తుపట్టగలను. తెలుగు నేర్పడం గురించీ దానిలోని సమస్యల గురించీ అవగాహన తక్కువే. ఈ టపా లోని విషయం నా పరిమిత అవగాహనే, ఎక్కువగా తెలికపరచబడి ఉండొచ్చు, తప్పు కూడా అయివుండొచ్చు.

తెలుగు లిపికి ఉన్నటువంటి ప్రత్యేక లక్షణాలు కాలక్రమేణా తమిళ లిపి సంస్కరణల్లో తీసివేయబడి ఉండొచ్చు. స్థూలంగా పై రెండవ ఇబ్బందికి కారణాలు ఇవీ (తమిళం వైపు నుండి చూస్తే):

1. పలు శబ్దాలకి ఒకే అక్షరం: తమిళంలో క, గ లను ఒకే అక్షరంతో (க) రాస్తారు. ప, బ లకూ ఒకే అక్షరం (ப).
2. సున్న లేదు: తమిళ లిపిలో సున్నా లేదు. సున్నా స్థానంలో (ప్రాచీన తెలుగు వలె) తర్వాతి అక్షరపు వర్గంలోని ఞ/ఙ/న్/మ్/ణ్ అక్షరాన్ని వాడతారు? ఉదా॥పణ్‌ట.
3. మహాప్రాణాలు లేవు: అంటే ఖ,ఘ,భ వంటి అక్షరాలు (ఆ శబ్దాలు కూడా?) లేవు. కానీ ఆంగ్ల ఫ, జ్, ఎక్స్ వంటి శబ్దాలను సూచించడానికి మూడుచుక్కల గుర్తు (ஃ) ఉంది.
4. సంయుక్తాక్షరాలు లేవు: పొల్లు తర్వాతి అక్షరం ఆటోమెటిగ్గా ముందు అక్షరంతో కలిసిపోదు. ‘మమ్ముట్టి’ రాయాలంటే ‘మమ్‌ముట్‌టి’ అని రాస్తారు.

పై మూడింటినీ కలిపి చూస్తే, ‘రంభ’ని తమిళ లిపిలో రాయాలంటే ‘రమ్‌బా’ అని రాస్తారు. ప,బ లకు ఒకే అక్షరం కాబట్టి మనబోటి వారం ‘రమ్‌పా’ అని చదివినా చదువుతాం.

తెలుగు నేర్చుకునే తమిళుల వైపు నుండి చూస్తే—

1. గుణింతాలు పర్లేదు, తమిళ లిపి లోనూ ఉన్నాయి కాబట్టి ఆ భావన వారికి తెలుసు.
2. క, గ ప,బ లకు వేర్వేరు అక్షరాల ఇబ్బందినీ సులువుగానే అధిగమించవచ్చు, శబ్దంలో భేదం ఉందీ, ఆంగ్లంలో స్పెల్లింగులు అలవాటయీ ఉంటాయి కనుక).
3. సున్న కాస్త ఇబ్బంది
4. మహాప్రాణాలు మహా ఇబ్బంది
5. సంయుక్తాక్షరాలు మరీ మరీ ఇబ్బంది

ఈ అంశాలను తెలుగు నేర్చుకునే తమిళులు ఎక్కాల్సిన మెట్లు అనుకోవచ్చేమో. నేర్చుకునే వారు వీటిలో ఏ స్థాయిలో అయినా ఉండొచ్చు. వారికి చదువుకోడానికి, అభ్యసించడానికీ ఇచ్చే మెటీరియల్ వారి స్థాయికి తగ్గట్టు తెలుగు సంక్షిష్టతను తొలగించేసి, వారి స్థాయి పెరిగే కొలదీ పై స్థాయిలను చేరుస్తూ పోయేదిగా ఉంటే బావుంటుంది కదా. అంటే మొదటి స్థాయిలో అచ్చులూ, అల్పప్రాణ హల్లులూ మాత్రం నేర్పించాలి. రెండో స్థాయిలో, వాటికే గుణింతాలు. మూడో స్థాయిలో సున్న (తమిళ లిపిలో సున్న లేదు కాబట్టి దీన్ని గుణింతాల స్థాయిలో కలపలేదు). నాలుగో స్థాయిలో మహాప్రాణాలు, ఇక ఐదో స్థాయిలో సంయుక్తాక్షరాలు నేర్పించాలి.

అయితే తమిళులకు తెలుగు నేర్పించే వారికి వారి పనిని తేలిక చేసే పనిముట్లు ఉన్నాయో లేదో తెలియదు. తమిళనాడులో ఉన్న/ఉండిపోయిన తెలుగు జిల్లాల్లోని తెలుగు వారికి (వారు తమిళాన్నే మొదటి భాషగా బడిలో నేర్చుకుంటారు) తెలుగు నేర్పడానికి స. వెం. రమేశ్ (రమేశ్ గారి గురించి మరింత) గారి ఆధ్వర్యంలో కృషి జరుగుతోంది. వీరితో పనిచేసే ఔత్సాహికులు పాఠాలు తయారుచేసుకోడానికి వీలుగా ఆక్షరాలు కలిసిపోకుండా, సున్నా లేకుండా లేఖినిలో టైపు చేసుకోవడం సాధ్యమవుతుందేమో అని అడిగారు. నేను ఉడత సాయంగా, లేఖిని తెమిళ్ అనే ఉప సైటుని తయారు చేసాను. దీనిలో మీరు లేఖినిలో టైపు చేసిన విధంగానే టైపు చెయ్యవచ్చు, కానీ సంయుక్తాక్షరాలూ, సున్నాలూ రావు.

మీరు తమిళులకి తెలుగు నేర్పేవారయితే, మీకూ ఈ లేఖిని తెమిళ్ పనికొస్తుందేమో చూడండి.

మీరు పరాయి భాషల వారికి తెలుగు నేర్పేవారయితే, మీ ప్రధాన సమస్యలూ సవాళ్ళూ ఏమిటి? కాస్త వీలు చేసుకుని మీ బ్లాగులో వ్రాయండి. మీకు అదే సమస్యలను ఎదుర్కొంటున్నవారు పరిచయమవవచ్చు. పరస్పరం చిట్కాలనూ మెళకువలనూ పంచుకోవచ్చు. మీ సమస్యలను మరెవరైనా సాంకేతిక పనిముట్లతో పరిష్కరించనూవచ్చు.

మీరు తెలుగు తెలిసిన సాఫ్ట్‌వేరు ఇంజనీర్లయితే, మన భాషకు అనేక సాంకేతిక సవాళ్ళు ఉన్నాయి. వాటిని అధిగమించడానికి కృషిచేయండి. ఇరుసు వికీలో కొన్ని ఆలోచనలను చూడవచ్చు.

ఆనంద తెలుగు బోధనం, సాధనం!

తెలుగు భాషకి ఆధునిక హోదా: జాలమే వేదిక!

కొన్నాళ్ళ క్రితం ప్రజ బ్లాగులో తెలుగు భాషకు ప్రాచీన హోదా వల్ల ఒరిగేది ఏమైనా ఉందా? అన్న ప్రశ్న వచ్చింది. (విచారకరంగా ఆ టపా ఇప్పుడు అందుబాటులో లేదు.) దానిపై రహ్మనుద్దీన్ తన ఆలోచనలను మరో టపాలో పంచుకున్నాడు. దీని ద్వారా కొంతవరకూ మూల టపా సారాంశాన్ని గ్రహించవచ్చు. ప్రజ టపాకి నేను స్పందిస్తూ ప్రాచీన హోదా, తత్ఫలిత విశిష్ట కేంద్రమూ సామాన్యులకి నేరుగా ఉపయోగపడకపోవచ్చు కానీ వాటివల్ల చరిత్ర సాహిత్య రంగాలకు ఏదైనా ప్రయోజనం ఉండొచ్చు అని వ్రాసాను. ఆ టపాకి వచ్చిన వ్యాఖ్యల్లో ఒక ముఖ్యమైన సూచన జై గొట్టిముక్కల గారి నుండి వచ్చింది. హరి (సూరపనేని?) గారి వ్యాఖ్యల్లోనూ మంచి అంశాలు ఉన్నాయనుకున్నాను కానీ ఇప్పుడు టపానే అందుబాటులో లేదు. రహ్మాన్ టపా నుండి జై గారి వ్యాఖ్యను ఇక్కడ అతికిస్తున్నాను:

తెలుగు భాష పునరుజ్జీవనం అంశంలో ఎంతో కృషి చేయాల్సిన అవసరం ఉంది. అందుకు భాషాభిమానులు, పండితులు మరియు భాషాశాస్త్ర నిపుణులు (linguistic experts) కలిసి మేధోమధనం చేయాలి.

లిపి/వ్యాకరణ సంస్కరణ, నిఘంటువులు, భాషా సరళీకరణ, మరుగున పడ్డ తేటతెలుగు పదాలను తిరిగి వాడకంలో తీసుకురావడం, పద్య రచన పునర్వైభవ ప్రాప్తి, కోల్పోయిన పద్య/గద్య సంపద పునర్నిర్మాణం, చేతిరాతల (manuscripts) స్కానింగ్/డిజిటల్ లైబ్రరీ, కంప్యూటర్/కీబోర్డు వ్యవస్థ లాంటి స్తూలాంశాలను (broad headings) ముందుగా గుర్తించాలి. ప్రతిదానిలో కొన్ని కొన్ని ముఖ్యమయిన సూక్ష్మ పరిశోదనా విషయాలను (specific research outline) ఖరారు చేయాలి. ఆయా పరిశోధనల లక్షాలు, మానవ & ధన వనరులు, కాల పరిమితి వగైరా విషయాలను రికార్డు చేసుకోవాలి.

ఒక్క మాటలో చెప్పాలంటే తెలుగు భాషకు ఒక మానిఫెస్టో కావాలి. ఇదంతా చేయడానికి ఎందరో పెద్దల సహకారం అవసరం. ఈ ప్రక్రియకు ఖర్చు ఆట్టే కాదు కానీ అందరినీ ఒకదగ్గర జమా చేయడం, వారి చర్చలను రికార్డు చేయడం మరియు వారి నిర్ణయాలను ప్రచురించడం కోసం ఎంతో ఓర్పు & శ్రమ పడుతుంది. Coordination, not funds, is the key to this exercise.

వారి వ్యాఖ్యలో ముఖ్య అంశం: సమన్వయం. పై వ్యాఖ్యలో ఒక రకంగా బాధ్యత నిపుణులు పండితులదే అనిపిస్తుంది. మనం—సామాన్యులం—ఏం చేయ్యగలం, ఏ విధంగా ఆ ప్రక్రియను మొదలుపెట్టగలం లేదా వెగిర పరచగలం, వివిధ రంగాల నిపుణుల మధ్య సమన్వయాన్ని ఎలా సాధించగలం, అసలు మనం ఆ ప్రక్రియలో ఎలా భాగస్వాములం అవగలం అన్న వాటిని అన్వేషించడం ఈ టపా ఉద్దేశం.

జాలమే వేదిక!

సమిష్టి కృషికీ సమన్వయానికీ అత్యుత్తమ వేదిక జాలం. ముందు తరాలకు అందుబాటులో లేని ఈ అద్భుతమైన వేదిక మనకు అందుబాటులో ఉంది. జాలం వేదికగానే అతి పేద్ద విజ్ఞాన సర్వస్వం వికీపీడియా (287 భాషలు, 3 కోట్ల వ్యాసాలు) సాధ్యమయ్యింది. సురక్షితమైన కంప్యూటర్ నిర్వాహక వ్యవస్థ గ్నూ/లినక్స్ నిర్మాణానికి జాలమే ఆధారం. ఇలాంటి భారీస్థాయి పరియోజనలే కాకుండా అనేక చిన్న చిన్న వ్యాపకాలూ ఇంతకు మునుపెన్నడూ సాధ్యం కాని రీతీలో జాలం ద్వారానే జరుగుతున్నాయి. ఔత్సాహికులు చిన్న సినిమాలు తీసి యూట్యూబులో విడుదల చేస్తున్నారు, కథలు వ్రాసి బ్లాగుల్లో ప్రచురిస్తున్నారు, పద్యాలు రాస్తున్నారు. జాలం మూలంగా మన తలసరి సాంస్కృతిక దిగుబడి మెల్లగా పెరుగుతోంది.

తెలుగు భాష విషయానికి వస్తే ఇదో మహత్తర అవకాశం. సామాన్యులుగా వ్యక్తి స్థాయిలోనూ సంఘటితంగానూ ఏమైనా చెయ్యడానికి ఇప్పుడున్నంత వెసులుబాటు మునుపెన్నడూ లేదు. ఇంగ్లీషు మీడియం బడులు తామరతంపరగా రాక మునుపు తెలుగు భాష మాధ్యమంగా చదువుకున్న చివరి తరం మధ్యవయస్కులుగా మారబోతున్న తరుణం ఇది. ఇప్పుడు కాకపోతే, ఇక ముందు ఏమీ చేయలేం.

వేయి మైళ్ళ ప్రయాణమైనా ఒక్క అడుగుతోనే మొదలవుతుంది.

తెలుగుకి మేనిఫెస్టో తయారు చెయ్యడానికి మొదటి మెట్టుగా మనందరం మన ఆలోచనలను మన బ్లాగుల్లోనూ, ప్లస్సులోనూ, ఫేస్‌బుక్కులోనూ రాద్దాం. తెలుగుకి ఆధునిక హోదా అంటే ఏమిటి? అది సాధించడానికి ఎవరెవరు ఏమేం చెయ్యాలి? మనం ఏం చెయ్యొచ్చు? కేవలం మీ ఆలోచనలే కానవసరం లేదు. పండితుల తోనూ, మేధావుల తోనూ, మీ తోటి సామాన్యులతోనూ మాట్లాడండి. వారి ఆకాంక్షలను తెలుసుకోండి. బయటి ప్రపంచంలో జరిగే చర్చల సారాంశాన్ని జాలంలో పంచుకోండి. ఈ మేనిఫెస్టో తయారీ తతంగం అంతా ఒక్కచోటే జరగాల్సిన పనిలేదు. జాల పుటలను లంకెలతో కలిపి ఎక్కడి నుండి ఎక్కడికైనా చేరుకోగలగే సౌలభ్యాన్ని వాడుకుందాం. సంబంధిత అంశాలకు మీ టపాల నుండి లంకెలు వేయండి. తెలుగు భాష, అభివృద్ధి గురించి మీరు ఇప్పటికే ఏమైనా అచ్చు పత్రికలకు వ్రాసి ఉంటే, వాటిని వెతకగలిగేలా చేయండి, వాటికి లంకె వెయ్యగలిగేలా చెయ్యండి (అంటే యూనికోడ్ తెలుగులో జాలంలో పెట్టండి).

కొందరు ఔత్సాహికులం ఇటువంటి ఆలోచనలను క్రోడీకరించడానికి ఒక వికీని మొదలుపెట్టాం. ఆ ఆలోచనలనూ చూడండి.

ఆదర్శాలు కాకుండా తేలికగా అమలుపరిచగలిగే విన్నూత్న, సృజనాత్మక ఆలోచనలను చేయండి, వాటిని అందరితో పంచుకోండి.

తెలుగు కేవలం కథలు, కవితలకో లేదా మామూలుగా మాట్లాడుకోడానికో మాత్రమే మిగిలిపోకుండా సమాచార సాంకేతిక రంగంలో, పాలనలో, బోధనలో ఎలా ఉండాలి? వాదాలలో పడి కొట్టుకుపోకుండా, కార్యాచరణ దిశగా ఫలితాల దిశగా ఎలా ప్రయాణించగలం? ఆలోచించండి, ప్రశ్నించండి, ప్రేరణనివ్వండి!

అడగందే అమ్మైనా అన్నం పెట్టదు.

నేటి మార్కెట్-నిర్దేశిత ఆర్థిక వ్యవస్థలో, వ్యాపార సంస్థల నుండి తెలుగుకి ఏమైనా ఆశించడానికి (అంటే వారి ఉత్పత్తులను తెలుగులో అందించడం వంటివి), మన తెలుగుకి మార్కెట్ ఉందనిపించగలగాలి. మనం వారిని అడగాలి. ఆయా నిర్ణయాలు తీసుకునే వారు మన ఆశయం ఆవేశాలపై గాక దత్తాంశంపై ఆధారపడతారు. అదెలా పెంచగలం?

ఇంకా… ఇంకా… … మీ ఆలోచనల కోసం ఎదురుచూస్తున్నాను.

ఇ.కూ.చూ.:

• జాలంలో శ్రమదానం

ఫైర్‌ఫాక్స్ చిట్కా: లంకె మధ్యలోని పాఠ్యాన్ని ఎంచుకోవడం

మనం జాల పేజీల్లో ఉన్న సమాచారాన్ని కాపీ చేసుకోవాలంటే ముందుగా కాపలసిన పాఠ్యాన్ని మూషికంతో (మౌసుతో) లాగి ఎంచుకుంటాం (సెలెక్టు చేసుకుంటాం). లంకె పాఠ్యం కావాలంటే లంకె మొదలవక ముందు నుంచి లాగితే సరిపోతుంది. కానీ, లంకె మధ్యలో ఉన్న పాఠ్యాన్ని ఎంచుకోవాలంటే, కుదరదు. మనం లాగినప్పుడు లంకె మొత్తం వచ్చేస్తూంటుంది.

సమస్య అర్థం కావాలంటే ఈ క్రింది పంక్తిలో కేవలం “ఎస్వీ రంగారావు” అన్న పాఠ్యాన్ని ఎంచుకోండి.

తెలుగు వికీపీడియాలో ఎస్వీ రంగారావు వ్యాసంలో ఎస్వీ అంటే ఏంటో తెలుసుకోవచ్చు.

ఎంచుకోగలిగారా? కుదరడం లేదు కదా, అదీ సమస్య. ఈ సమస్యకి ఫైర్‌ఫాక్స్ జాల విహారిణిలో ఒక పరిష్కారం ఉంది. అదేమిటంటే: లంకె పాఠ్యాన్ని ఎంచుకోడానికి మూషికాన్ని లాగేటప్పుడు Alt మీటను నొక్కి పట్టుకోవడమే! తర్వాతి ఫైర్‌ఫాక్స్ సంచికలో (బహుశా వెర్షన్ 32 నుండి) ఆల్ట్ మీటను పట్టుకోనవసరం లేకుండా నేరుగానే లంకెల్లోని పాఠ్యాన్ని ఎంచుకోవడం సాధ్యమవుతూంది.

ఇతర జాల విహారిణుల్లో ఈ సౌలభ్యం ఉన్నట్టు లేదు. :-(

ఆనంద జాల విహారణం!

తెలుగులో a.m. p.m.?

ఆంగ్లంలో 12-గంటల ఫార్మాటులో సమయాన్ని చెప్పేప్పుడు మధ్యాహ్నానానికి ముందో తర్వాతో సూచించడానికి a.m. అనీ p.m. అనీ వాడతాం. తెలుగులో అయితే, మాట్లాడేటప్పుడు తడుముకోకుండా ఉదయం/పొద్దున్న/మార్నింగు 8 గంటలకు అనో, రాత్రి/నైటు 8 గంటలకు అనో తెల్లవారు 5 గంటలకు అనో, సాయంకాలం/ఈవెనింగు 5 గంటలకు అనో అంటాం. కానీ కంప్యూటర్లోనో లేదా వేరే డిస్‌ప్లేలలో సమయాన్ని తక్కువ అక్షరాలతో సూచించాల్సి వచ్చినప్పుడు లేదా సాంకేతికంగా లాంఛనప్రాయంగా వాడాల్సివచ్చినప్పుడు తెలుగులో (ఏయెమ్, పీయెమ్ కాకుండా) ఏ పదాలను వాడవచ్చు, ఇప్పటికే అలా వాడుకలో ఏమైనా ఉన్నాయా అని చర్చించడం ఈ టపా ఉద్దేశం.

Meridiem

ఆంగ్లంలో a.m., p.m. అనేవి ante meridiem (మధ్యాహ్నానానికి ముందు) post meridiem (మధ్యాహ్నానికి తర్వాత) అనే లాటిన్ మాటలకు పొడి మాటలు. ఇదే పద్ధతిని తెలుగుకి కూడా అన్వయించి ‘పూర్వాహ్నం’, ‘అపరాహ్నం’ అనీ తెలుగులో వాడుక ఉం(డే)ది (చూ. బ్రౌణ్యం). వీటిని ఇప్పుడు (పొడి మాటలుగా పూ, అ అనీ) స్థానికీకరణల్లో కొన్ని చోట్ల ఇప్పటికే వాడారు. సాంకేతిక వాడుక కాబట్టి ఈ సంస్కృతాధారిత పదాలను అలానే వాడేయవచ్చు. కానీ విరివిగా వాడేయాలంటే కష్టమే. నేను వీటిని వాడదామనుకుంటే ఎందుకో కాస్త అయిష్టత. వీటికి సెటిలయ్యేముందు, తెలుగు మాటలు ఎమైనా దొరుకుతాయేమో చూద్దామనిపించంది.

పగలు – రాత్రి

amకు పగలు లేదా ఉదయం, pmకు బదులుగా రాత్రి అని కొన్ని చోట్ల స్థానికీకరణల్లో వాడారు. చూడాగానే బానేవుంది అనిపించినా, అర్థరాత్రి ఒంటిగంటను 1:00 పగలు అనీ మధ్యాహ్నం ఒంటిగంటను 1:00 రాత్రి అని సూచించాల్సి రావడమే దీనితో చిక్కు. వీటిని యధాలాపంగా చూచినవాడు రైలో, బస్సో తప్పిపోయాడనుకోండి, ఇత్తడే!

పరిమితులు

మనం వాడుకలో వాడినట్టు పూటలను (తెల్లవారుఝాము, ఉదయం, మధ్యాహ్నం, సాయంత్రం, రాత్రి, అర్థరాత్రి) సాంకేతికంగా వాడేయడానికి లేదు. ఎందుకంటే వాచీలు, కంప్యూటర్లు, ఇతరత్రా మెషిన్లూ రోజుని రెండు భాగాలుగానే సూచిస్తున్నాయి కాబట్టి. రెండు భాగాలే అయినా అవి పగలూ రాత్రీ కాదు. ఒక్కో భాగం లోనూ వెలుగు నీడలు రెండూ ఉన్నాయి. మనం మామూలుగా అనుకునే రోజు యొక్క రెండు భాగాలూ సాంకేతిక విభజనా ఒకటి కాదు.

కొత్త ఆలోచన

ఈ సాంకేతిక విభజన గురించి ఆలోచిస్తున్నప్పుడు — “రోజుని రెండు భాగాలు చేసారు… మధ్యాహ్నానికి ముందూ తర్వాత… పూర్వాహ్న/అపరాహ్నలూ అంతే… ఈ మధ్యాహ్నం గొడవ లేకుండా చేయలేమా!?” అప్పుడు తట్టింది — “రెండు భాగాలు… రెండు సగభాగాలు… అంటే రెండు సగాలు! కానీ ఏ సగం ఏదో గుర్తిండం ఎలా? ఆఁ ఏముంది మొదటిది మొదటి సగం, రెండోది రెండో సగం!! ఓహో… భలే! తొలి సగం, మలి సగం అనుకుంటేనో. ఇంకేం తిరుగే లేదు.” అదీ సంగతి!

ఇందుమూలముగా యావన్మందికీ తెలియజేయునది ఏమనగా… am, pm లకు తెలుగు మాటలుగా “తొలి సగం” (పొడిగా తొలి, తొ), “మలి సగం” (పొడిగా మలి, మ) అన్న మాటలను ప్రదిపాదిస్తున్నానహో!

రేఖాచిత్రం ఇంక్‌స్కేప్‌‌తో తయారీ

ఈ లెక్కన అర్థరాత్రి ఒంటి గంటను ‘1:00 తొలి’ అని మధ్యాహ్నం ఒంటి గంటను ‘1:00 మలి’ అని సూచించవచ్చు.

ఇక మీ వంతు

మీరేమంటారు? మీకు ఇవి నచ్చితే వీటిని వాడటం మొదలుపెట్టండి. తగినంత మంది వీటిని వాడుతూంటే ఇవి వ్యాప్తిలోకి వస్తాయి.

ఇవికూడా చూడండి

1. తెలుగుపదం గుంపులో afternoon గురించి జరిగిన చర్చ